28 Listopada 2023
Nasiona-ziarno a materiał siewny Drukuj
W powszechnej świadomości społecznej do rozmnażania generatywnego roślin wykorzystuje się nasiona a nie materiał siewny. Wynika to z faktu, że w szkole uczymy się biologicznej definicji nasiona jako organu służącego do rozmnażania roślin nasiennych. Nasiona można wykorzystać również do produkcji żywności lub paszy, ale wówczas częściej używamy terminu ziarno. Materiał siewny jest natomiast pojęciem prawnym, którego definicja występuje w ustawie o nasiennictwie. Zgodnie z definicją ustawową „materiał siewny – oznacza rośliny lub ich części przeznaczone do siewu, sadzenia, szczepienia, okulizacji lub innego sposobu rozmnażania roślin, w tym materiał siewny spełniający wymagania w zakresie wytwarzania i jakości dla danej kategorii” np. C/1-materiał kwalifikowany. W naszych rozważaniach pomijamy materiał siewny służący do rozmnażania wegetatywnego, skupimy się na częściach roślin przeznaczonych do siewu bo określenie, które nasiona są materiałem siewnym, a które nie, sprawia najwięcej problemów. Najistotniejszą częścią definicji odróżniającą materiał siewny od nasion jest fragment mówiący, że materiał siewny musi spełniać wymagania w zakresie wytwarzania i jakości dla danej kategorii. Z definicji możemy wyprowadzić wniosek, że nie każde nasiona to materiał siewny ale każdy materiał siewny to nasiona i jednocześnie ziarno. Analogicznie można powiedzieć, że różnica miedzy nasionami a materiałem siewnym jest taka jak między butami sportowymi a markowymi butami sportowymi np. Adidas. Każde Adidasy to buty sportowe, ale nie każde buty sportowe to Adidasy. Na pierwszy rzut oka nasiona niczym nie różnią się od materiału siewnego, patrząc na rozsypane ziarno nie wiemy, czy mamy do czynienia z materiałem siewnym, czy z nasionami. Dopiero sprawdzenie jakim wymaganiom w zakresie wytwarzania poddano rośliny, z których pochodzi ziarno oraz ocena jakości ziarna pozwoli stwierdzić, czy mamy do czynienia z materiałem siewnym czy z nasionami.
Wyjaśnijmy teraz o co chodzi z tymi wymaganiami w zakresie wytwarzania, co takiego jest w nich istotne. Po pierwsze produkcja materiału siewnego odbywa się pod nadzorem PIORIN. Materiał siewny podlega ocenie polowej, ocenie laboratoryjnej oraz ocenie tożsamości i czystości odmianowej. Produkować materiał siewny może tylko zachowujący odmianę lub upoważniona przez niego osoba, która będzie prowadzić obrót materiałem siewnym. Obrót materiałem siewnym mogą prowadzić przedsiębiorcy w tym rolnicy wpisani do URPP (Urzędowego Rejestru Podmiotów Profesjonalnych) prowadzonego przez PIORIN. Do produkcji materiału siewnego używa się elity (elitarnego materiału siewnego kategorii PB/III, PB/II lub B), są gatunki dla których najniższy dopuszczony stopień kwalifikacji to C/2 a nawet C/3, w przypadku lnu zwyczajnego, wówczas można użyć do produkcji materiału siewnego kwalifikatu (kwalifikowanego materiału siewnego C/1 lub C/2).
Od wymagań w zakresie wytwarzania przechodzimy do wymagań jakościowych. Po pierwsze mamy pewność, że materiał siewny został wytworzony z materiału pochodzącego od zachowującego odmianę-hodowcy, chociaż nie musi to być materiał wytworzony bezpośrednio przez zachowującego. Dzięki ocenie tożsamości i czystości odmianowej zachowuje się nadzór nad tożsamością i czystością odmian. Podczas oceny polowej dokonuje się sprawdzenia prawidłowej agrotechniki, izolacji przestrzennej, płodozmianu i zdrowotności roślin. Prowadzi się selekcję mającą na celu eliminację roślin o cechach odmiennych od produkowanej odmiany. Kwintesencją sprawdzenia jakości materiału siewnego jest ocena laboratoryjna. W trakcie oceny laboratoryjnej oznaczane są takie parametry jak czystość, zawartość nasion innych roślin, zdolność kiełkowania, wilgotność, masa 1000 nasion (MTN), zdrowotność a także oznaczenie nasion gorzkich w łubinach pastewnych.
Na każdym etapie wytwarzania materiału siewnego może on zostać zdyskwalifikowany i wówczas nie uzyskamy materiału siewnego tylko nasiona czyli ziarno do użytku na cele konsumpcyjne lub paszowe. Dopiero po przejściu wszystkich etapów wytwarzania i kontroli, uzyskaniu Świadectwa oceny polowej i świadectwa oceny laboratoryjnej mamy do czynienia z materiałem siewnym. Zaplombowany i zaopatrzony w etykietę nasienną materiał siewny trafia do handlu, nasiona do handlu mogą trafić bezpośrednio z kombajnu i to jest cała różnica między materiałem siewnym a nasionami-ziarnem.
Tekst i zdjęcia Grzegorz Hoszowski