20 Czerwca 2024
Kanianka wielka (Cuscuta lupuliformis Krock.) Drukuj
Rodzaj kanianka Cuscuta sp. należy do nielicznych roślin występujących na niemal wszystkich kontynentach, które wtórnie pozbawione są zdolności do autotrofii, tj. samodzielnego odżywiania się w drodze fotosyntezy związków organicznych, a nawet pobierania wody ze środowiska. Powszechnie nazywa się takie rośliny pasożytami obligatoryjnymi (całkowitymi) lub holoparazytofitami. Do rozwoju i zrealizowania własnego, pełnego cyklu życiowego od kiełkowania nasienia do wydania nowego pokolenia w postaci nasion, rośliny te wymagają żywiciela w postaci innej rośliny. Według kryteriów morfologicznych kanianka jest pasożytem pędowym wnikającym swoimi ssawkami do pędów żywicielskich roślin wyłącznie części zielnych.
W zależności od ujęcia systematycznego rodzaj kanianka Cuscuta sp. należy do rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Kanianki to rośliny jednoroczne, tzw. terofity, które cały cykl życiowy od nasienia do nasienia realizują w ciągu jednego okresu wegetacyjnego. Formą przetrwalnikową zapewniającą ciągłość gatunku są więc wyłącznie nasiona zdeponowane w glebie lub np. w materiale siewnym roślin uprawnych (jeżeli tam się dostaną).
Kanianka ma bardzo ciekawy cykl rozwojowy. Nasiona podczas kiełkowania, wytwarzają bardzo szczątkowy korzeń, którego głównym zadaniem jest utrzymanie siewki w podłożu. Siewka nie wytwarza liścieni ani tym bardziej liści, do swojego początkowego rozwoju wykorzystuje substancje odżywcze zawarte w nasieniu. Po wykiełkowaniu z nasienia wyrasta cienki, nitkowaty żółtawy lub różowawy pęd, który wykonuje koliste ruchy, (wyłaniające się z gleby pnącze skręca się w lewo) szukając w otoczeniu rośliny, na której mógłby się owinąć. Jeśli taki pęd napotka żywiciela, to następnie bardzo szybko wykonuje kilka obrotów naokoło spotkanej łodygi, a na jego powierzchni wytwarzają się ssawki, które wnikają do pędu żywiciela. W tym momencie zamiera korzeń oraz dolna część łodygi i od tej pory kanianka rozpoczyna swój pasożytniczy żywot. Przywarcie do rośliny odbywa się za pomocą wytworzonych haustoriów (ssawek), którymi kanianka czerpie składniki pokarmowe z rośliny żywicielskiej. Co ciekawe, jeśli kiełkujący pęd kanianki napotka suchą łodygę to nie owija się wokół niej i nie wytwarza ssawek. Kiełkująca siewka może żyć bez kontaktu z inną rośliną do trzech tygodni (zwykle jednak już po tygodniu ginie). W tym czasie osiąga długość od 10 do 30 cm. Może się tak zdarzyć, że jeśli roślina nie znajdzie odpowiedniego żywiciela, zamiera jej korzeń i dolna część pędu, a kanianka przesyła substancje pokarmowe w górne części swojego pędu i jeszcze przez jakiś czas może rosnąć. Jeśli jednak dalej nie znajdzie żywiciela ginie z wygłodzenia.
Po dostaniu się na roślinę żywicielkę i wpuszczeniu w jej łodygę ssawek, kanianka zaczyna się bujnie rozwijać, a jej pędy rozgałęziają się. Ich długość, w zależności od gatunku, może dochodzić nawet do 1,5 m a nawet 2 metrów. Kanianka nie wytwarza liści, a jedynie pędy i kwiaty. Te ostatnie skupione są w pęczkach na łodydze. Są one drobne, zrosłopłatkowe, różowe, żółtawe lub białawe. Kanianka wielka wyróżnia się kwiatami w luźnych, pozornych gronach, które mają jedną szyjkę słupka zakończoną główkowatym 2-ramiennym znamieniem.
Nasiona tego pasożyta mogą przetrwać w glebie nawet 10 lat. Nasiona kanianki mogą być przenoszone na powierzchni sprzętu rolniczego i w wodzie do nawadniania zarówno w obrębie jednego, jak i kilku pól.
Występuje w zaroślach nad dużymi rzekami (Wisła, Odra, Warta, Bug, San), pasożytuje głównie na roślinach drzewiastych (wierzba).
Zwalczanie Kanianki – usuwanie i niszczenie kanianki wraz z zaatakowanymi przez nią roślinami przyhamowuje rozprzestrzenianie się pasożyta poprzez rozsiew. Herbicydy, kontaktowe bądź stosowane przed rozpoczęciem uprawy, a także płodozmian, mogą ograniczyć straty, jakie powoduje pasożytnictwo.
SIEDLISKO: pasożytuje najczęściej na wierzbach i roślinach krzewiastych.
WYSOKOŚĆ/DŁUGOŚĆ: do kilku metrów.
OKRES KWITNIENIA: czerwiec.
CZĘŚCI TRUJĄCE: cała roślina jest trująca.
Opracowanie i zdjęcia: Oddział Gorzów Wlkp.