19 Lutego 2024
Agrofagi priorytetowe UE - węgorek sosnowiec Drukuj
Agrofagi priorytetowe dla UE to inaczej agrofagi kwarantannowe, które dodatkowo spełniają kilka warunków m.in. takie że, istnieje możliwość zawleczenia, zadomowienia się i rozprzestrzenienia na terenie UE, a potencjalne skutki gospodarcze, środowiskowe lub społeczne ich wystąpienia mogą być bardzo dotkliwe. Lista agrofagów priorytetowych dla UE znajduje się w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2019/1702 z dnia 1 sierpnia 2019 r. uzupełniającym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2031 przez ustanowienie wykazu agrofagów priorytetowych. Obecnie na liście znajduje się 20 gatunków.
Jednym z gatunków priorytetowych jest nicień węgorek sosnowiec (Bursaphelenchus xylophilus) sprawca więdnięcia sosny. Nicień powoduje zamieranie drzew iglastych, gównie sosny, w różnym wieku. Pochodzi z Ameryki Północnej gdzie występuje na ternie USA, Kanady i Meksyku. Na tych terenach nie doprowadza do zamierania drzew rodzimych. W latach 20-tych XX w. został zawleczony do Japonii gdzie, w ciągu kilkudziesięciu lat, doprowadził do masowego zamierania sosny. W latach 70 stwierdzono węgorka sosnowca na terenie Chin następnie Korei i Tajwanu.
W Europie po raz pierwszy stwierdzono nicienia w 1999 roku w Portugalii a w roku 2008 w Hiszpanii. Największe spustoszenie wyrządził w sośnie nadmorskiej, a w Hiszpanii dodatkowo na sośnie kalifornijskiej.
Rodzaj Bursaphelenchus liczy na świecie około 140 gatunków. Wyróżnia się grupę xylophilus, do której zalicza się 15 gatunków blisko spokrewnionych z kwarantannowym B. xylophilus. W Polsce występują trzy gatunki z grupy xylophilus, są to B. mucronatus – żywicielami są rośliny iglaste, głównie sosna,
B. frandulentus – żywiciele to gatunki liściaste oraz B. populi występujący wyłącznie na gatunkach z rodzaju topola. Poszczególne gatunki z grupy xylophilus można odróżnić wyłącznie w badaniach laboratoryjnych m.in. z użyciem technik molekularnych, które umożliwiają prawidłową identyfikacje nicieni.
Węgorek sosnowiec do przemieszczania się potrzebuje wektora. W warunkach europejskich dotychczas jedynym potwierdzonym wektorem jest żerdzianka sosnówka (Monochamus galloprovincialis). Występowanie żerdzianek w Polsce stwierdza się na całym Niżu w drzewostanach o gorszej kondycji. Żerdzianki mogą przenosić nicienie na dwa sposoby. Pierwszy to tzw. transmisja pierwotna po wylocie chrząszczy z kolebek poczwarkowych w celu odbycia żeru uzupełniającego w koronach zdrowych drzew. Drugi sposób to tzw. transmisja wtórna, która odbywa się w trakcie składania jaj na drzewach osłabionych czy nawet powalonych.
Objawy porażenia drzew węgorkiem sosnowcem są niespecyficzne. Pierwszym objawem jest zmniejszenie wycieku żywicy. Następnie dochodzi do żółknięcia i zasychania igieł, następnie do częściowego lub całkowitego zasychania korony a w konsekwencji do śmierci całego drzewa. Długość tego procesu jest różna w zależności od temperatury, długości sezonu wegetacji i wrażliwości gatunku roślin żywicielskich. U gatunków szczególnie wrażliwych cały proces może zamknąć się w 1 miesiącu. Warunki klimatyczne Polski, szczególnie niższe temperatury mogą prowadzić do późnego wykrycia nicienia w zajętych drzewostanach. Dlatego też należy poszukiwać na drzewach objawów występowania żerdzianek takich jak: długie trociny wysypujące się z chodników larwalnych oraz okrągłe otwory wylotowe chrząszczy na drzewach żywicielskich.
Najbardziej prawdopodobną drogą zawleczenia Bursaphelenchus xylophilus są transporty zasiedlonego drewna. Potencjalne skutki zawleczenia i rozprzestrzenienia się węgorka sosnowca w Polsce mogą być katastrofalne (sosna pospolita w naszych lasach stanowi 58,6%). Nicień może doprowadzić do zniszczenia drzewostanów sosnowych w kraju, a na skutek jego wstępowania zostaną wprowadzone duże ograniczenia w handlu drewnem i produktami z drewna.
Tekst: Aleksandra Wolniewicz WIORiN O/Świebodzin
Zdjęcie: Krzysztof Nieznański WIORiN O/Międzyrzecz